भारत हे जगाचे देवघर’ आहे. ही भूमी संतांची भूमी मानली जाते. येथे तीर्थक्षेत्रेही उदंड आहेत. एका वरातीत शिर्डीतल्या म्हाळसापती पुजाऱ्याने तरुण फकीर पाहिला. त्याचवेळी त्याला त्याच्याविषयी आदर निर्माण झाला आणि आपणहून पुजाऱ्याने आवो साईबाबा’ असे म्हणून या फकिराचे स्वागत केले. तेव्हापासून तो तरुण शिर्डीस राहू लागला, व लोक त्याला ‘साईबाबा’ असे म्हणू लागले.
परंतु या साईबाबांचे मूळ नांव गांव काय हे मात्र शेवटपर्यंत कुणालाही कळले नाही. साईबाबांच्या आगमनाने शिर्डीचा कायापालट झाला. साईंच्या चरणस्पर्शाने शिर्डीगाव पावन झाले. नगर जिल्ह्यातील कोपरगाव तालुक्यात कोपरगावपासून १५ कि. मी. वर शिर्डी आहे. नाशिकहून येथे येण्याची चांगली सोय आहे. केवळ महाराष्ट्रातील नव्हे तर भारतातील एक श्रीमंत देवस्थान म्हणून शिर्डीची ख्याती आहे.
पंढरपूरप्रमाणे शिर्डी हे क्षेत्र झाले. श्री साईबाबांचे प्रथम दर्शन झाले ते शिर्डीतील नाना चोपदारांच्या आईला. तर म्हाळसापती व काशिराम शिंपी हे साईबाबांचे पहिले भक्त होते. त्यांनी बाबांची राहाण्याची सोय एका जुन्या मशिदीत करुन दिली. बाबांनी त्या मशिदीला ‘द्वारकामाई’ हे नांव दिले. भाविकांना बाबांचे दर्शन इथेच होई. शिर्डीला पुढे अनेक इमारती झाल्या. पण बाबा मात्र हयातभर द्वारकामाईतच राहिले.
बाबांनी प्रज्वलीत केलेली धुनी याठिकाणी अखंडपणे प्रदीप्त आहे. भक्तांच्या मनोकामना पूर्ण करण्यासाठी बाबा याच धुनीतून त्यांना उदी देत. नानासाहेब चांदोरकर हे सरकारी नोकरीत मोठ्या हुद्यावर होते. ते ही बाबांचे एकनिष्ठ भक्त होते. संत दासगणू महाराज हे तर बाबांच्या उपदेशाने भक्तिमार्गाकडे वळले व थोर कीर्तनकार झाले. या दोघांनीच साईबाबांची कीर्ती सर्वत्र पसरवली.
द्वारकामाईमधून लेंडीबागेकडे जाताना वाटेत एक निंबाचे झाड असून त्याखाली भुयार आहे. ही त्याच्या गुरुची समाधी. इथे बसून साईबाबांनी बारा वर्षे तप केले. ते रोज पांच घरी जाऊन भिक्षा मागून आणीत. द्वारकामाईत दीड वीत रुंदीची एक फळी टांगलेली असे. त्या फळीवर बाबा झोपत पण तिथे ते कसे चढत व उतरत हे मात्र कुणालाही दिसले नाही.
बाबांच्या समाधी मंदिराची इमारत नागपूरचे निस्सीम साई भक्त गोपाळराव बुट्टी याने बाबांच्या आशीर्वादाने बांधली होती. म्हणून ‘बुट्टीवाडा’ या नावानेही ती ओळखली जाते. १५ आक्टोबर १९१८ रोजी विजयादशमीच्या दिवशी बाबांनी आपल्या ऐहिक जीवनाचे सीमोल्लंघन केले. त्यांचा देह या वाड्यात ठेवण्यात आला. ते आजचे समाधी मंदिर होय. येथे नित्य पूजा, अभिषेक व आरत्या होतात.
श्री साईबाबा संस्थानच्या वतीने श्रीरामनवमी, गुरुपौर्णिमा व विजयादशमी (बाबांची पुण्यतिथी) हे तीन प्रमुख उत्सव साजरे केले जातात. उत्सव काळात कीर्तन, भजन व प्रवचन असा भरगच्च कार्यक्रम असतो. श्री साईबाबांच्या पवित्र स्पर्शाने पावन झालेल्या पुरातन वस्तूंचे संग्रहालय दीक्षितवाड्यात आहे.
यामध्ये श्री साईबाबांच्या पादुका, सटका, चिलीम, कफनी, सारीपाट, ग्रामोफोन, रेकॉर्ड, बाबांचा कोट, दळणाचे जाते, श्री चा रथ, श्री ना अखेरचे स्नान घातलेला पलंग, बाबा स्वयंपाक करीत ती भांडी, दुर्मिळ फोटो पहावयास मिळतात. साईभक्तांसाठी प्रसादालयात दररोज हजारो भाविक प्रसादाचा लाभ घेतात. श्री साईबाबांच्या समाधी दर्शनासाठी येणाऱ्या भक्तांसाठी भक्त निवासस्थान बांधले आहे.
श्री साईनाथ रुग्णालयातून अल्प उत्पन्न गटातील गरजू रुग्णांना मदत केली जाते. शैक्षणिक कार्यही चालू आहे. सन १८५४ मध्ये १६ वर्षाच्या वयात श्री साईनाथ शिर्डीत प्रकट झाले. ते शांती, ज्ञान व दया याची प्रतिमा व ईश्वराचे अवतार होते. साक्षात् अवतार असल्यावरही ते नेहमी एका साधकाप्रमाणे राहिले. त्यांनी स्वत:ला कधी देव अवतार म्हटले नाही.